دستور رهبر ایران، چند ده سال دیر صادر شده است
رویای ناتمام تحصیل افغانستانی‌ها در ایران
امید رضایی
رسانه‌های حامی حکومت ایران، در روزهای گذشته دستور علی خامنه‌ای، رهبر ایران، مبنی بر این که همه کودکان افغانستانی حق دارند در ایران تحصیل کنند را علنی کردند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم علی خامنه‌ای دستور داده است که «هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرانی که به صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل باز بمانند و همه آن‌ها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند.»
آیا این دستور تغییری در وضعیت کودکان افغانستانی ساکن ایران ایجاد خواهد کرد؟ تاکنون چه موانعی بر سر راه تحصیل کودکان هم‌زبان افغانستانی در ایران وجود داشته است؟
دستور خامنه‌ای، چرا امروز؟
پرسش این است که چرا رسانه‌های حامی حاکمیت، ناگهان و بدون زمینه قبلی، دستور خامنه‌ای را باز نشر کردند؟
الهام موسوی، فعال حقوق کودک به رادیو زمانه می‌گوید: «یادآوری دوباره دستور دو سال پیش خامنه‌ای بازی سیاسی است. ظاهرا در مذاکرات اخیر دولت‌ها در تهران، در پی وعده‌هایی که دولت افغانستان به ایران داده است، جمهوری اسلامی هم چنین اخباری منتشر کرده است.»
او می‌پرسد: «این چه زمانی برای مطرح کردن مسئله است؟ در آخر سال تحصیلی، وقتی همه هزینه‌های‌شان را پرداخت کرده‌اند، کسانی که توانسته‌اند وارد مدرسه شده‌اند و آن‌ها که نتوانسته‌اند قطعا در خرداد ماه نمی‌توانند!»
به گفته این فعال افغانستانی، در ابتدای سال جاری اعلام شد که هیچ کودک افغانستانی‌ای نباید برای ثبت‌نام در مدرسه هزینه‌ای پرداخت کند. اما وقتی در انتخابات افغانستان مشکل ایجاد شد و ایران نتوانست به مقصودش برسد، در حالی که سه ماه از سال تحصیلی گذشته بود، به بچه‌ها اعلام شد که باید تمام هزینه‌های ثبت‌نام طبق روال سال‌های گذشته پرداخت شود؛ اتفاقی که مشکلات زیادی برای خانواده‌های کم‌درآمدی که پیش‌بینی این هزینه را نمی‌کردند ایجاد کرد و حتی باعث حذف برخی از کودکان از چرخه تحصیل شد.»
او می‌گوید: «اگر این مساله دو سال پیش مطرح شده چرا همان موقع هیچ نتیجه‌ای نداشته است؟ کما این‌که این مساله در سال ۷۰ هم توسط رهبر ایران مطرح شده و همان زمان هم اتفاق خاصی نیفتاد. از سال ۷۰ تا به حال شاهد هیچ تغییر محسوسی در خصوص تحصیل دانش‌آموزان افغانستانی نبوده‌ایم. فرض کنیم از اول مهر تمام بچه‌ها چه آن‌ها که کارت هویت دارند و چه آن‌ها که ندارند، می‌روند سر کلاس. آیا با توجه به شرایط اقتصادی، آن‌ها از چرخه تحصیل حذف نمی‌شوند؟ آیا شرایط اجتماعی و تحقیرها و چهره مخوفی که رسانه‌ها از مهاجران افغانستانی ساخته‌اند، موجب حذف بچه‌ها نمی‌شود؟»
چرا افغانستانی‌ها درس نمی‌خوانند؟
درحالی که بنا بر آمار دولتی، دست‌کم دو میلیون کودک ایرانی بازمانده از تحصیل در ایران وجود دارد، آماری از دسترسی کودکان افغانستانی به تحصیل در دست نیست. با توجه به وضعیت کلی افغانستانی‌های مهاجر در ایران، دور از ذهن نیست که بخش زیادی از آن‌ها کودکان‌شان را به اجبار یا به میل خود، به مدرسه نفرستند.
افغانستانی‌های مقیم ایران، در پایین‌ترین طبقات اقتصادی جامعه ایران جای می‌گیرند. آن‌ها عموما در «مشاغل پست» مشغول به کار هستند و از حداقل حقوق کارگری هم محروم‌اند. بخش زیادی‌شان کار سیاه دارند و دستمزدی کمتر از کارگران ایرانی می‌گیرند. خرده‌فرهنگ مذهبی حاکم به معنی خانواده‌های پرجمعیت و «فرزند بیشتر» هم به مشکلات اقتصادی‌شان دامن می‌زند. تعداد زیادی از کودکان افغانستانی خیلی زود تحصیل را رها می‌کنند و برای کمک به اقتصاد خانوار، به بازار کار می‌پیوندند. کمتر کودک افغانستانی در ایران پیدا میشود که تجربه کار در سن کم را نداشته باشد.
احمد، دانش‌آموز افغانستانی، سال سوم دبیرستان، دو-سه سال از هم‌کلاسی‌هایش بزرگ‌تر است. او به رادیو زمانه می‌گوید هرچند به موقع وارد مدرسه شده، اما چون خانواده امکان تامین هزینه‌های تحصیلش را نداشته، مجبور شده چند سالی تحصیل را رها کند و به کار بپردازد.
«مدارس دولتی برای ما پولی هستند»
کودکان افغانستانی برای ثبت‌نام در مدرسه‌های دولتی ایران، باید پول بدهند. این هزینه در سال‌های آخر دبیرستان و در آستانه کنکور، به سه میلیون تومان می‌رسد. احمد می‌گوید که برای تحصیل در سال سوم دبیرستان، مبلغ سیصد هزار تومان پرداخته، اما برای پیش‌دانشگاهی باید حدود دو میلیون تومان بدهد.
کودکان افغانستانی، با دو نوع مدرک هویتی در ایران زندگی و تحصیل می‌کنند. بخشی از آن‌ها کارت اقامت دارند و بخشی پاسپورت افغانستانی. کودکانی که پاسپورت افغانستانی دارند، پول بیشتری (حدود دو برابر) پرداخت می‌کنند.
در حالی که گفته میشود دانش‌آموزان ایرانی در پرداخت وجهی به عنوان «کمک به مدرسه» مختارند، پرداخت این پول برای هم‌کلاسی‌های افغانستانی‌شان اجباری است.
در مجموع هزینه‌های تحصیل برای کودکان افغانستانی نسبت به هم‌کلاسی‌های ایرانی‌شان بیشتر است و متوسط درآمد مهاجران افغانستانی از متوسط درآمد خانوارهای ایرانی کمتر است؛ دو عاملی که دلیل اصلی ترک تحصیل کودکان افغانستانی در ایران به شمار می‌رود.
