عبدالحیکم حمیدی

وقتی با دوستان ایرانی ام همکلام می شوم، در هر سطحی چه با انسان بازاری و حتی تعدادی زیادی از قلم بدستان و اساتید دانشگاه و دانشجویان و روشنفکران، خصوصا در محیط رسانه های اجتماعی، این جملات تمام بدنه و اسکلت بندی شناخت ایشان را از افغانستان، تشکیل می دهند که اوج سادگی و بی اطلاعی عامه جامعه ایرانی را نسبت به مردم افغاستان، جغرافیا، ساختارهای پیچیده فرهنگی و سیاسی و اقتصادی و اجتماعی ، به ویژه خصوصیات بارز جمعیتی و تنوع گروه های نژادی و زبانی و قومی ( متشکل از اقوام پشتون، تاجک،‌ هزاره، ازبک، ترکمن،‌ بلوچ،‌ پــــشه يي، نـورستاني، ايماق، عرب، قرغيز، قزلباش، گوجر، بـراهـــوي و ...) ، تحولات تاریخی و شکل گیری دوره های تاریخی این کشور، دین و درصد شیعه و سنی، نشان می دهد. در طول عمر نظام جمهوری اسلامی و در یک بازه زمانی حدودا سی ساله، در یک جغرافیای گسترده ای از این کشور، حدودا بین دو میلیون تا پنج میلیون انسان افغانستانی در ایران مهاجر بوده و زیسته اند؛ در کنار ایرانی ها، همسایه بودند، برای کارخانه ها و فابریکات و مرغداری ها و گاو داری ها و کارهای ساختمانی و سرکوره ها، بهترین نیروی کار و ارزان و بدون توقعات بالا، در بسیاری موارد قابل اعتمادترین مردم برای اربابان کار و نیروی انسانی ورزیده و قوی بوده و دل کوه و کمر وصحرای ایران را برای طرح و تطبیق پروژه های عمرانی و بازسازی، شکافته اند و چه بسا جانهایشان را نیز از دست داده اند.

اما در کنار همه این نیروی عظیم انسانی، زندگی مشترک چندین ساله و اشتراک در مراسمهای مختلف عقیدتی - مذهبی و مرز مشترکی به درازای ۹۳۶کیلومتر  با افغانستان ، چرا یک شناخت عمیق تر،علمی تر و منطقی تر نسبت به افغانستان و مردم این کشور، در  افکار عمومی مردم ایران، بوجود نیامده است؟ چرا هنوز هم بعد از گذشت سالها مهاجرت و وجود بهترین پتانسیل های شناخت، دوستان ایرانی ما هیچ قدم مثبتی در شناخت بهتر و بیشتر این مردم و جامعه افغانستانی، بر نداشته اند. در پاسخ به این سوال، به نظرمن می توان عوامل زیر را بر شمرد:


۱- عدم نیاز و علاقمندی برای دانستن: لزوما، نیاز به امری تلاش در جهت تحقق آن را ایجاب می کند، عدم نیاز، انگیزه ای برای عدم تلاش هست، نه نیاز و نه هم علاقمندی اولین و مهمترین عامل برای این بی خبری بزرگ است . نیازی نیست؛ همین امر باعث گردیده که مردم ایران، به دانستن در مورد افغانستان و مردم آن اهتمام نورزند. عدم علامندی نیز عمدتا ریشه در نبود منابع و دلایل موجه و منطقی برای شناخت بیشتر دارد، نه افغانستان مهد اقتدار و سیاست است و نه هم گهواره اختراع و اکتشاف و فن آوری، نه دستی در تولید و صنعت دارد و نه هم دارای اقتصاد شکوفا. متاسفانه جز تروریسم و مواد مخدر و انتحار و جنگ، فعلا هیچ تصویری بهتری از این کشور در دنیا وجود ندارد.لذا چه نیازی هست برای شناختن و دانستن در مورد چنین بلاخانه ای!

۲- مصروفیت بیش از اندازه در مسائل داخلی ایران: مردم ایران، در کل مردم همیشه مصروف، اکثرا ناراضی و درگیری هستند. درگیر بودن در شرایط پیچیده اقتصادی و معضلات اجتماعی و دست و پنجه نرم کردن با ساختار سیاسی دیکتاتوری نظام جمهوری اسلامی در ایران، یکی از دلایل عمده مصروفیت بیش از حد جامعه ایرانی هست. علاوه بر آن سیاست های خصمانه رژیم آخوندی ایران در برابر کشورهای دیگر و خصوصا کشورهای همسایه، رابطه شُل کن - سفت کن با غربی ها و اعراب، خط و نشان کشیدن برای اسرائیل و برخی باج دهی ها با کشورهای منطقه برای جذب و جلب همسویی با سیاستهای کلان ایران، روی روحیه مردم تاثیرات عمیق منفی برجای گذاشته و در مواردی چون اصرار و پافشاری نظام جمهوری اسلامی ایران و در راس آن رهبر مذهبی این کشور مبنی بر داشتن و استفاده از حق اتمی - چه برای ساخت بمب های اتمی در حوزه اعمالی و چه برای تولید نیرو در سیاست های اعلامی - باعث دوری و انزوای  ایران از خانواده  جهانی و تحریم های گسترده دنیا علیه این کشور گردیده است. همین امر و عواقب و تاثیرات آن به روی مسائل اقتصادی و دسترخان مردم، باعث گردیده است که ذهن و اندیشه و تفکر جامعه ایرانی به شدت مصروف مبارزه با زندگی و شرایط سخت آن گردیده، از پرداختن به مسائلی در مورد افغانستان و افغانستانی های مقیم ایران - که همیشه در دسترس شان هست - ابا ورزند. در اصل اولویت اصلی مردم ایران، نه شناخت جهان و خصوصا کشورهای همسایه و مردم افغانستان، بل عموما به روی تامین مایحتاج زندگی شان بوده است. در اصل می توان گفت نظام دیکتاتوری و عدم اعتقاد به حقوق بشر، جو اختناق و فشار و زندانی ساختن، اختلاس های گسترده، سیاست های مقطعی و زودگذر، بیکاری و تورم و گرانی ناشی از تحریم ها، فساد اداری و خویش خوری، مشکلات اجتماعی و شیوع گسترده فساد اخلاقی - در گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی به نقل از کارشناسان و مسئولین از کاهش سن روسپیگری به ۱۵ سال خبرداده است، اين گزارش به نتايج تحقيقی اشاره کرده  که بر اساس آن، «آمار روسپيگری بين زنان متاهل بيشتر از مجردهاست.» بر اساس آنچه که در اين گزارش ادعا شده است، «۱۱ درصد روسپيان شهر تهران با اطلاع همسران‌شان دست به روسپيگری می‌زنند.»(۱) -  رشد پدیده ازدواج سفید، افزایش سه برابری آمار طلاق در ده سال گذشته، وجود ۴ تا ۶ میلیون زن ازدواج نکرده که در آستانه گذر از سن ازدواج قرار گرفته اند، تعداد زنان جدا شده دو برابر مردان، افزایش کارتن خواب ها - مردم ایران را علی الرغم داشتن کادرهای مجرب و تحصیل کرده در داخل و خارج ، منابع عظیم انسانی و منابع سرشار نفت و گاز، به شدت زمین گیر نموده و توجه ایشان را از مسائلی مانند افغانستان و مردم مهاجر افغانستانی مقیم ایران، منحرف ساخته است.

۳- نگاه طولی و از بالا به پایین داشتن نسبت به مهاجرین افغانستانی و کشور افغانستان: متاسفانه این عامل یکی از دردآورترین فاکتورهای عدم شناخت کافی جامعه ایران نسبت به افغانستان و مردم مهاجر مقیم این کشور بوده و هست. ایرانی ها نه تنها در برخورد با افغانستان و مردم مهاجر، بلکه در اکثر دنیا، از یک خود بزرگ بینی و غرور تاریخی افسانه ای وعجیبی برخوردار هستند. این غرور تاریخی و خودبزرگ بینی ، ریشه در سلطنت کوروش کبیر ( ۵۵۹- ۵۲۹ ق.م) داشته و تا پادشاهی محمد رضا شاه پهلوی ( ۱۲۹۸ تهران، ۱۳۵۹ قاهره) ادامه می یابد. این بازه زمانی که حتی به برگزاری جشن های دو هزار و پانصد ساله رژیم شاهی ایران در زمان محمد رضا شاه، انجامید در شکل گیری این باور و غرور، در بین عموم مردم ایران بی تاثیر نبود. اما برچیده شدن آن هم شکوه و غرور تاریخی نظام های شاهی ایران توسط آیت الله خمینی و روی کار آمدن نظام فعلی - که به باور بیشتر مردم ایران از آن همه شان و منزلت و عظمت شان کاسته شده است - روی روحیه و باور و تفکر و اندیشه مردم ایران به شدت تاثیر گذاشته است. هر چند در بسیاری موارد نظام های شاهی ایران، نظام های قدرتمندی بوده اند، خصوصا دوران پادشاهی هخامنشیان ( حدودا ۲۲۰ سال از ۵۵۰- ۳۳۰) که بر بخش اعظمی از آسیا حکمروایی داشتند ، اما انزوای سیاسی ایران و ایرانی ها در دنیای امروز به واسطه سیاست های جمهوری اسلامی، به شدت آن بزرگی و عظمت تاریخی را صدمه و آسیب زده است که به سادگی قابل جبران نخواهد بود، همین احساس بزرگ بینی و عظمت از یک سو و عدم مطالعه وحافظه تاریخی از سوی دیگری موجب شده است که عامه مردم ایران در مورد افغانستان و افغانستانی های مقیم ایران - که اکثریت مطلقشان کارگران ساده هستند - دیدی تحقیرآمیز داشته باشند. از این مختصر بر می آید که مردم ایران خود را بسیار بزرگتر و دارای عظمت تاریخی بزرگی می بینند که در نظر ایشان، مردم افغانستان و مهاجرین مقیم این کشور، خورد و کوچک جلوه گر شده و از پرداختن به این حقیران تاریخی، خود داری می کنند. در همین جا لازم می دانم که اشاره کنم، خاک امروزی افغانستان و بخش هایی از پاکستان و ایران و هند، هم روزگاری مهد امپراطوری های قدرتمندی چون غزنویان، غوریان، کابلشاهان، بابریان و ابدالیان بوده است که مقر فرمانروایی آنها عموما شهرهایی در دل جغرافیای امروزی افغانستان بوده است. اما ظاهرا مردم ایران از پی بردن به این نقطه ظریف تاریخی یا عمدا و یا هم سهوا، ابا می ورزند.

۴- تبلیغات منفی گسترده رسانه های دولتی ایران در مورد مردم مهاجر افغانستانی: در تمام دنیا، رسانه ها به عنوان یکی از ابزارهای قدرتمند انتقال مفاهیم، خط دهی افکار عامه و دیکته سیاست های نظام های گوناگون، مطرح می باشند. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.اولا رسانه ها در ایران طبق قانون اساسی این کشور، در انحصار دولت و با تاسف به شدت تحت تاثیر و نفوذ دولت ایران هستند و در سایه سیاست های کلی رژیم ایران، اقدام به تولید و نشر برنامه می کنند. به همین دلیل نیز اوضاع آشفته و کجدار و مریض سیاست های مقطعی و زودگذر و احساسی جمهوری اسلامی در مورد افغانستان و مردم افغانستان، به شدت بر فضای رسانه ای این کشور سایه انداخته است. در سالیان گذشته، تمام کوشش صدا و سیما و رسانه های چاپی این کشور در مورد افغانستان، القای امر منفی بوده است. در مانیفست نظام سیاسی ایران «افاغنه» مردمی دزد و رهزن، قاچاقچی مواد مخدر، بزهکار و تبهکار، عامل بیکاری هزاران جوان تحصیل کرده ایرانی و ضایع کننده فرصت های شغلی ایرانیان، باعث تورم و گرانی و همچنین تولید کالای بی کیفیت و خدمات ضعیف اجتماعی به ایرانیان بوده و هستند. در اینکه این ادعا چقدر به واقعیت نزدیک هست، باید قضاوت را به وجدانهای بیدار سپرد، اما همین پالیسی و خط مشی سیاسی رژیم جمهوری اسلامی در طول سالیان سال، در رسانه ها خصوصا صدا و سیمای دولتی ایران، اعمال و تطبیق گردید و خواهی نخواهی، با در نظرداشت عدم مطالعه و عدم علاقمندی مردم ایران برای دانستن واقعیت ها و حقیقت هایی در مورد مردم افغانستان و مهاجرین، تاثیرات فوق العاده مخرب و منفی ای را بر روی قضاوت، نگرش و اذهان و افکار عمومی مردم ایران گذاشت که اثر و نتیجه اش تا سالهای سال پاک نخواهد شد. به طور نمونه عملکرد نیروی انتظامی ایران و صدا و سیما در «افغانی» اعلان کردن عامل قضیه قتل های زنجیره ای زنان در ایران که به خفاش شب ( ۱۳۷۱ و نهایتا دستگیری در ۱۳۷۶هجری خورشیدی)  معروف بود، در بسیاری از شهرهای ایران، باعث ایجاد تنش و برخوردهای فیزیکی وحشتناکی علیه مردم مهاجر افغانستانی گردید.(۲)

۵- ضعف ساختار کنش و واکنش سیاسی - فرهنگی درسیاست افغانستان: متاسفانه تاریخ افغانستان خصوصا از سال ۱۷۴۷ همراه با روی کار آمدن امپراطوری ابدالی ها در کشور، همیشه سیاه و خونین بوده است. لشکرکشی ها و قتل ها، برادر کشی ها، میله به چشم کشیدنها و کله منار ساختن ها، نسل کشی ها، توطئه های فامیلی و خانوادگی در نظام سیاسی افغانستان، هجوم کشورهای قدرتمند به ترتیب انگلیسی ها، روس ها و سرانجام بیش از چهل کشور دنیا به بهانه مبارزه به هراس افگنی و محو تروریسم، کودتاهای خونین، معاملات پشت پرده و خیانت های بی شمار، جنگ های داخلی مجاهدین و ظهور نظام متحجر و متوحش و سیاه طالبان در افغانستان، چهره مردم این کشور را در نزد مردم ایران نه بلکه در نزد مردم جهان، سیاه و منفی نشان داد. دوران مدرنیته که با عصر رنسانس در اروپا آغاز گردید و همراه با  ‌انقلاب کبیر فرانسه، جنبش های آزادی خواهی و نهضت های اومانیستی منجر به تعریف و تشکیل دولت - ملت های جدید گردید، آنچنان که باید نتوانست چرخ سنگین سنت در افغانستان را از حرکت باز دارد و یا مسیر حرکت سنتی افغانستان را به سوی مدرنیته هموار سازد. بنابراین در یک چنین وضعیتی، رژیم ها و نظام های گوناگونی که خصوصا در این «چهل سال» اخیر در افغانستان به روی کار آمده اند، دارای یک پالیسی و استراتژی مشخص و مدون و تدوین سیاست خارجی متناسب به نیازهای مردم افغانستان و در تعامل منطقی با دنیا و کشورهای همسایه، نبوده اند. آنچه دولت های مدرن را نزدیکتر می سازد، کنش و واکنش های منطقی و سیاست های تعریف شده در قالب دیپلوماسی نوین هست که از یک طرف منجر به ایجاد رابطه - یا قطع رابطه - و از یک طرف منجر به «شناخت» دولت و ملت ها می گردد.  از این نقطه نظر متاسفانه - با دلایل فراوانی که موجود هست اعم از دخالت های کشورهای منطقه و قدرتهای جهانی و نداشتن علم و درایت و عقلانیت سیاسی - افغانستان و ایران در یک کنش و واکنش منطقی و تعریف شده بر اساس احترام متاقبل، قرار نگرفت. دولت افغانستان همیشه و خصوصا در این چهار دهه اخیر از موضع ضعف و عدم قدرت و دست نیاز با ایرانی ها در کنش و واکنش و تعامل قرار گرفت و همین موضع ضعف باعث گردید که شناخت انسانی و مثبت نسبت به مردم و ملت افغانستان در افکار عامه مردم ایران شکل نگیرد. در چنین موضعی، مردم ایران لازم ندیدند که زحمتی به خود داده و نسبت به قضایای افغانستان عمیق تر و علمی تر برخورد نمایند. حتی بسیاری از اهالی قلم و فرهنگیان این کشور نیز، به خود زحمت آپدیت کردن و به روز شدن در مورد مردم افغانستان و مهاجرین افغانستانی را ندادند.

۶ - عدم تعریف واحد از مهاجر افغانستانی و نبود جایگاه قانونی: متاسفانه علاوه بر همه عوامل ذکر شده، در قوانین ایران هیچ سیستم و مکانیزم خاصی برای تعریف و اسکان مهاجرین افغانستانی، وجود ندارد. همین خلا قانونی در قبال مردم مهاجر و عدم التزام رژیم جمهوری اسلامی ایران از کنوانسیونها و معاهدات بین المللی پذیرفته شده در دنیا، نیز باعث گردیده که مردم مهاجر افغانستانی، موجودی اضافی وسربار و کف روی آب، نشان داده شود. این بخش به نظر من نیازمند کار ویژه و تخصصی تر هست. اما در کل می تواند یکی از دلایل عمده عدم شناخت مردم ایران از مردم افغانستان، به حساب آید. پر واضح هست که چنین موجوداتی در عدم تعریف قانونی، از دیدگاه مردم ایران ارزش مطالعه و تحقیق را ندارد.

۷- شکل گیری بافت غلط فکری در مورد مردم مهاجر افغانستانی: ذکر موارد بالا در مورد سیاست ها و همچنین نوع دید و زاویه قضاوت رسانه های ایرانی، بافت و هسته فکری غلطی را در جامعه ایرانی شکل و فورم داده است؛ افغانستانی بی وطن، بی خانمان، بی روزگار و آواره و هردم شهید، بعضا غرق در فساد، غاصب فرصت های شغلی و تضیع کننده حقوق شهروندی ایرانیان زیرساخت های اندیشه افکار عامه مردم ایران را در مورد مردم مهاجر افغانستانی می سازد. تمامی این تصورات و بافت های غلط متاسفانه همانطوری که ذکر گردید توسط نظام جمهوری اسلامی تهیه و تدوین گشت و از طریق رسانه های ایران به خورد مردم داده شد و با کمال تاسف، جامعه ایران نیز همین تفکر را به راحتی و بدون هیچ مقاومتی پذیرفت، حتی برخی از این تصورات در اذهان و افکار عمومی مردم ایران،وجود داشت و دولت و رژیم جمهوری اسلامی نیز از آن استفاده مزید و اعظمی را کرد.  از طرفی دیگر، هیچ جریان روشنی بخش برای تغییر اذهان و افکار عمومی نه در بین مردم و دولت افغانستان و نه هم در بین مردم ایران و خصوصا طبقه روشنفکر و تحصیل کرده این کشور، شکل نگرفت. در خلا روشنی، دروغ و فرافگنی نظام جمهوری اسلامی موثر و کارگر افتاد و دید مردم ایران را نسبت به «افاغنه» منفی ، سیاه و کدر ساخت، و شناخت را نیز در حد صفر، تنزل داد. به طور نمونه محمود احمدی نژاد رئیس جمهور افراطی و تند رو ایران در جواب سوال خانم «لینا روزبه » ازصدای آمریکا، تلویحا مردم مهاجر را به صهیونیست ها، تشبیه کرد و گفت « اینها آرام آرام صاحب خانه شدند.» باوری که استراتژیست های شیعی ایرانی سعی دارند در مورد اسرائیل به خورد مردم بدهند و همواره از اصطلاح «رژیم غاصب اسرائیل» یاد می کنند. بر مبنای این باور؛ صهیونست ها آرام آرام در دل سرزمین های فلسطینی نفوذ کردند و با خرید و غصب این سرزمین ها، اکنون صاحب خانه شدند!

۸- تحریف تاریخی واقعیات در نظام آموزشی ایران: نظام آموزشی ایران به عنوان یکی از پایه های اصلی نظام جمهوری اسلامی، در اغلب موارد گیچ و گنگ و منحصر در چمبره ایدئولوژی شیعی ایرانی قرار داشت. از دیدگاه این ایدئولوژی «شیعه» برتر مطلق هست و سنی نیز اهریمن و جایگاهش در قعر دوزخ. این تصور سیاه و سفیدی نظام آموزشی ایران با چاشنی خودبزرگ بینی و غرور و عظمت تاریخی ملت ایران، در قالب تحریف واقعیت های تاریخی در کتب آموزشی به شدت رونما گشت. به طور مثال واقعیت های تاریخی ای چون حمله شاه محمود هوتکی و حکمروایی اشرف هوتکی بر ایران، از نمونه های بارز این تحریف تاریخی است. تحریف تاریخی تا آنجا دید منطق را کور کرد که جنگ های شاه اشرف افغان همراه با روس ها - پتر کبیر در سال ۱۷۲۲ دربند و در سال ۱۷۲۳ باکو در تصرف کرد و جنگ اشرف افغان بی نتیجه ماند - و تلاش شاه اشرف برای استرداد تفلیس، عراق عجم و قسمت بزرگی از آذربایجان ( ۱۷۲۲- ۱۷۲۷) از عثمانی ها در غرب و شمال غربی ایران و برخی دست آوردها و فتوحاتش، نیز نادیده انگاشته شد و ضرب در صفر گشت. اما در کنار همه آن اقدامات و تلاش های  اشرف افغان، بزرگنمایی نادر شاه افشار، ظلم و تعدی بیش از حد «افاغنه» بالای مردم ایران خصوصا اصفهان به ویژه در دوران محاصره اصفهان - که مردم اصفهان مجبور به خوردن گوشت سگ و پیشگ شدند! - در دستور کار نظام آموزشی ایران قرار گرفت. این نمونه و نمونه های تاریخی فراوان دیگر در مورد تاریخ افغانستان و دوره های تاریخی این کشور در مدارس و مکاتب ایران، با رویکرد منفی نمایی چهره افاغنه، با کمال تاسف باعث گردید که دید مردم ایران نسبت به مردم مهاجر افغانستانی، منفی، سیاه و کدر گردد.

۹- حس ناسیونالیسم ایرانی و پرداخت آن: در طول حیات سیاسی نظام جمهوری اسلامی ایران، کار روی شکل گیری حس ناسیونالیستی ایران در قالب «ملت بزرگ ایران و ایرونی ها» به شدت در دستور کار رژیم های مختلف ایران قرار گرفت. به جرات گفته می توانم بعد از جنگ جهانی دوم که زیربنای همه آنهمه جنایت و فجایع - حدود پنجاه میلیون کشته و زخمی و مفقودی و معلول و ویرانی و تباهی شهرها و کشورها و آوارگی ها - همین حس ناسیونالیستی نازیسم بود، رژیم ایران تنها کشوری در دنیا بود که به شدت روی ناسیونالیسم ایرانی کار می کرد، هزینه می گذاشت و سرمایه گذاری می کرد. بعد از شکست ناسیونالیسم عربی ( پان عربیسم) که توسط کسانی چون جمال عبدالناصر ( ۱۹۱۸- ۱۹۷۰) ، طنین انداز شده بود، دراصل تنها نظام ناسیونالیست منطقه ای در ایران در حال شکل گیری بود و هر روز قدرتمند تر می شد این حس ناسیونالیست وقتی که با حق خواهی نیروی هسته ای همراه گشت، تمامی زنگهای خطر را در دنیا به صدا در آورد و کشورها را برای مهار این حس، بسیج کرد. در هیاهو و تبلیغ این حس ناسیونالیسم ایرانی، افغانستان و مردم مهاجر به مانند سوزنی در انبار کاه قرار گرفت و به بوته فراموشی سپرده شد. همه چی در هیاهو گم شد، افاغنه در اصل اولین قربانی حس ناسیونالیستی ایران گشت. بر همین احساس بود که افاغنه در ایران دارای هیچ حق و حقوقی نگشتند و جایگاه انسانی شان را روز به روز در میان مردم از دست دادند؛ به طوریکه به کالای بازار و مصرفی ، باری بر دوش، خاری در چشم، استخوانی در گلو و چوبی لای چرخ شکل گیری حس ناسیونالیسم ایرانی، مبدل گردید و در افکار عمومی ایران به اسفل السافلین (طبقه هفتم جهنم،بدترین جای جهنم) سقوط کردند.

۱۰- در دسترس بودن و وفور: مهاجرین افغانستانی در ایران همیشه در دسترس بود، کسی از کمیاب شدن این موجود هیچ واهمه ای نداشت، نه کالای نایابی بود که برایش اشک تمساح ریخته شود و نه هم طلای نابی که ارش سر و تن دادن دارد! وفور و فراوانی مهاجر افغانستانی در اصل قدر و قیمت و عظمت شان را کاست و ارزشهای انسانی شان به عمله، دزد، رهزن، سربار، حامی قاچاق و... فروکاست نمود. بنابراین اردوگاه های فراوانی در اقصا نقاط ایران بزرگ برای مهار این موجود بد ترکیب و بد قواره - اکثریت مطلق مهاجرین افغانستان در ایران از قوم مظلوم  زحمت کش هزاره هستند که از لحاظ نژادی کاملن متفاوت از آریایی ها هستند. عموم مورخین باورمند هستند که ایشان از نژاد زرد بوده و مشخصه های اصلی ایشان نیز در صورت، دماغ و چشمهایشان به وضوح دیده می شود و از فاصله های دور در بین ایرونی ها قابل شناسایی می باشد - ساخته شد؛ اردوگاه هایی چون سفید سنگ فریمان، تله سیاه بیرجند، عسکرآباد ورامین، سلیمانخوانی، اردوگاه اراک و قم و... که هر کدام در ظلم و تعدی و فشار بر افاغنه، از یکدیگر پیشی می جستند. در برخی موارد حتی عساکر نیروی انتظامی ایران بابت دستگیری افاغنه با تشویقی هایی چون مرخصی و ترفیع درجه نظامی، حمایت می گشتند.

۱۱- جنگ هشت ساله ایران و عراق: هر چند این جنگ مدت هشت سال مستقیم و سالیان سال به طور غیر مستقیم ایرانی ها را درگیر خود کرد و فرصت پرداختن به سایر مسائل را از ایشان زدود، اما در همین ایام علاوه بر اینکه بسیاری از مردم مهاجر افغانستانی در جهات ایران علیه رژیم بعث عراق می جنگیدند، بزرگترین نیروی کار ارزان را نیز در داخل ایران تشکیل می دادند و در واقع نقش حامی و پشتیبان اقتصادی ای برای دوران جنگ به حساب می آمدند، اما با آنهم با فروکش کردن شعله های جنگ و ساخت مجدد ایران، مورد بی مهری شدید قرار گرفتند و باز آنطور که باید و شاید در افکار عمومی مردم ایران جایگاه مناسبی را باز نکردند. دوران هشت ساله جنگ با عراق، خود به لحاظ شرایط و حساسیت های جنگی، می طلبید که باید مصروف به مسائل نظامی و دفاع گشت، لذا در این دوران به لحاظ تاریخی و زمانی نمی توان خیلی انگشت انتقاد به سوی جامعه ایران دراز کرد. اما با آنهم کمبودات و کاستی های خود را داشت.

۱۲- وقوع برخی جرایم و بزهکاری ها در بین افاغنه: به گفته معروف، هر جنگلی تر و خشک دارد، با تعمیم و بسط همین گفته کوتاه در جامعه انسانی به راحتی می توان نتیجه گرفت که هر جامعه انسانی سوای از نژاد و زبان و دین و باور و رنگ و قوم و قبیله، دارای روحیات و خصوصیات و برخی گروه های بزهکاری و تبهکاری هستند. در بین مردم مهاجر افغانستانی، به احتمال زیاد هستند افراد و اشخاصی که بنا به دلایل زیاد اجتماعی و فرهنگی و بعضا اقتصادی دست به برخی جرایم زده اند، محبوس گردیده و بعضا رد مرز شده اند. اما تعمیم و بسط دادن این گروه ها و افراد و اشخاص به کل جمعیت مردم مهاجر افغانستانی ساکن در ایران به نظر من ناعادلانه هست. همانگونه که نمی توان به راحتی قضاوت کرد که کل مردم ایران در مورد افغانستانی ها، بد رفتار می کنند، یقینا نمی توان قضاوت کرد که کل مردم مهاجر افغانستانی، بد هستند. اما متاسفانه همین لکه های کوچک ننگین هم در بین مردم مهاجر افغانستان، بزرگنمایی گردید و دید مردم ایران را منفی ساخت.

بالاخره  تاریخ پر فراز و نشیب مهاجرین افغانستانی در ایران در شرایطی وارد دهه چهارم شد که هنوز هم همان آش بود و همان کاسه؛ زاویه دید مردم ایران در نبود یک شناخت منطقی و علمی، هنوز هم منفی و سیاه بود،  در بسیاری موارد حتی نوک پیکان حمله دولت ایران، برای توجیه بیکاری و تورم و دهها مشکلات اقتصادی و اجتماعی هنوز هم متوجه این قشربود. در سایه وجود همین مهاجرین بود که بخش اعظمی از کم کاری ها و کمبودات و کاستی های نظام جمهوری اسلامی ایران، برای مردم این کشور قابل توجیه می بود. صدای فریاد اعتراضی زن و مرد و پیر و جوان ایرانی بر علیه افغانستانی های مقیم ایران هر از چندگاهی به هوا بر می خاست؛ از صف نان بربری گرفته تا ایستگاه های شرکتهای حمل و نقل شهری و بین شهری. خلاصه اینکه مردم مهاجر افغانستانی هیچ زمانی در عمر نظام جمهوری اسلامی، به عنوان یک انسانِ دارای حقوق انسانی در ایران شناخته نشد، با هیچ معیار و موازین و کنوانسیونها و میثاق های بین المللی تعریف نشد و همخوانی پیدا نکرد. هنوز هم همان افیون هفت سر «بیکاری، تورم، نا امنی، قاچاق، فساد،سربار و مزاحمی» بوده که سالیان سال بوده است. در مبتذلترین نوع برخورد، همین افیون، برای ساکت کردن گریه های اطفال ایرانی در روی سرکها و خیابانها نقش اساسی و ارزنده را داشت، به طوری که اگر مادری ولو شیک و مدرن در پوشش، در خیابان با گریه طفلش مواجه می شد، ناخواسته از خدا می خواست که سرو کله یک کارگر «افغانی» پیدا شود و بگوید: «ببین بابک جان! نیگا کن افغانی! گریه نکن عزیزم، خوب . اگر گریه کنی به افغانیه می گم ها!»

این سناریوی زندگی مهاجر افغانستانی در ایران همراه با صحنه های تلخ و دردآورو مکانیسم های مقطعی و زود گذر در قالب کارت شناسایی، همایش، کارت کارگری، کارت طلایی، کارت سبز، کارت آبی، کارت موقت، شناسایی افاغنه بی اسناد و غیر مجاز، در نهادهایی چون اداره اتباع و مهاجرین خارجی  و سابق شورای افاغنه در طول سالیان سال در ایران در حال نمایش بود تا اینکه گروهی بنام داعش، زنگ خطر را برای مرزهای ایران به صدا درآورد. قتل ها و توحش بیش از اندازه همراه با مانیفست تخریب و محو تشیع از جهان - شعاری که محمود احمدی نژاد علیه اسرائیل سر می داد - وحشت و رعب و هراس را در خانه و حرم سرای آقا زاده ها، اختلاس گران میلیاردی، قاچاقچیان ارزاق در دوران تحریم اقتصادی و سران رژیم، انداخت و به یکباره همین «افاغنه بدترکیب و افیون هفت سر» به برادران عزیز افغانستانی تبدیل شدند، بدنهای تیکه تیکه شده فرزندانشان در میدان جنگ سوریه با بیرق ایران پیچیده شده و بر شانه های مردم ایران تشیع گردید و عنوان شهدای کربلا را دریافت کردند. صدا و سیما چهره شان را نشر کرد و موسیقی شان را مردم ایران شنیدند،کودکانشان به فرمان رهبر مذهبی ایران شامل مکتب شدند و... و بالاخره فصل جدیدی از سناریوی سریال بلند « افاغنه» در ایران آغاز شد.

با ذکر همه موارد یاد شده، باید متاسفانه اعتراف کرد که افکار عمومی در ایران درمورد مردم مهاجر افغانستانی نه تنها باز نشد بلکه در همین محدوده بسته و یخ زده و بسیار سطحی و ساده باقی ماند؛ به طور نمونه در حوزه تاریخی؛ مردم ایران باومند هستند که افغانستان از ایران هست، در حوزه فرهنگی؛ ایشان اعتقاد دارند که ما همزبان هستیم و طیف مذهبی نیز فاکتور هم دین و هم مذهب را نیز اضافه می کنند، در مسائل مربوط به دوران جهاد و جنگهای داخلی و خارجی افغانستان؛ تمام دانش ایشان در حد شناسایی احمد شاه مسعود هست که آنهم به واسطه یکی دو برنامه مستند تلویزیونی نمایش داده شده از تلویزیونهای دولتی ایران، شکل گرفته است. اما عده ای که کمی عمیقتر به سیاست در افغانستان نگریسته اند توانسته اند که داکتر نجیب الله را نیز ببینند. از مسائل اقتصادی و البته در بُعد منفی آن توانسته اند تا مواد مخدر و متعلقات آن را رصد نمایند. 

 برای انسانی مانند من که بهترین سالهای عمرم را در عالم مهاجرت و در کنار ایرانی ها گذراندم و به پاس همین هم نشینی با ایشان در جوامعی مانند مکتب و اجتماعات کلانتر، تقریبا با تمام تار و پود و هسته جامعه ایرانی آشنایی دارم، بنابراین تا حد زیادی می توانم با شناخت کاملتری این نوشته را به رشته تحریر در بیاورم و امیدوارم که توانسته باشم حق مطلب را ادا نمایم.
در پایان لازم می دانم از تمامی کسانی که لطف کرده و نوشته را با حوصله مندی مطالعه نمودند، تقدیر و تشکر نمودده و امیدوارم حداقل همین نوشته اندک ولو دارای نواقص هم بتواند زمینه یک تجدید نظر در دیدگاه و شناخت مردم ایران را در مورد مهاجرین افغانستانی، مساعد ساخته و از همه عزیزانی که باورمند به انسان و ارزشهای انسانی هستند نیز تقاضا دارم با تمامی نواقص این نوشته، در ایجاد و پی ریزی یک شناخت منطقی و اصولی، همراه با درک و احترام متقابل به مردم مهاجر افغانستانی اقدام نمایند. نادیده گرفتن نقش میلیونی مهاجرین افغانستانی در بازسازی و ساخت و ساز ایران، جفای بزرگی به انسانیت هست. همچنین لازم می دانم از تمامی ایرانی های باورمند به انسان و ارزشهای انسانی که مدت بیش از سی سال را در کنار مهاجرین افغانستانی برادروار زیست نمودند نیز تشکر نمایم. نا گفته پیداست که پدیده های اجتماعی نمی تواند مطلق باشد؛ یعنی به طور حتم برخی کم کاری ها و بزهکاری هایی از سوی برخی از مردم ایران و افغانستان، نیز وجود داشته و دارد که بر روی قضاوت مردم ایران و افغانستان از همدیگر، به طور صد درصد تاثیر بسزایی دارد، اما در کل می توان با در نظر داشت همه این موارد از هر دو طرف، به این نکته مهم اذعان کرد که شناخت مردم ایران از جامعه افغانستان و مردم مهاجر، بسیار اندک، سطحی و پایین هست و می طلبد که دوستان ایرانی در این حوزه، رویکرد نوتر و جدی تر داشته باشند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱-   (روابط‌ جنسی نامشروع در حد نگران‌ کننده‌ای افزایش یافته است، سایت فرارو، ۱۸ مرداد ۱۳۹۳، کد خبر۲۰۱۷۵۵ همچنین متن گزارش ۸۲ صفحه ای مجلس در همین سایت قابل دریافت می باشد. )  
۲-  (در آغاز نیروهای انتظامی فکر می‌کردند که خفاش شب، شخصی است به نام عبدالرحمن عبدالله و از اتباع افغانی. تیمسار ابوالفتحی در گفتگویی با شبکه تهران این مطلب را اعلام کرد. افغانی جلوه‌ دادن قاتل شب‌های تهران، هر لحظه ممکن بود - اما جو خشونت را به وجود آورده بود - که جو کاذبی در شهر و یا کشور علیه اتباع افغانی ایجاد کند و به جنایات و تبهکاری‌های جدیدی بینجامد. شرایط به نحوی بود که برخی افغانی‌ها از رفتن به سر کار یا فرستادن فرزندانشان به مدارس جلوگیری می‌کردند. البته همه این‌ها به این دلیل بود که خفاش شب خود را افغانی معرفی کرده بود. کار به جایی رسید که سرتیپ ابوالفتحی گفت: «باید تمامی افغانان غیرمجاز جمع‌آوری شوند و کسانی که به صورت غیرقانونی وارد کشور شده‌اند، اخراج شوند. عصر ایران، ۲۳ مرداد ماه ۱۳۹۳)

عبدالحیکم حمیدی